खरेतर ह्या सवयी म्हणजे लहान मोठे सर्वासाठी आयुष्याचे सार आहे असे म्हणायला काही हरकत नाही. ह्या सवयी मी माझ्या सर्वातआवडत्या पुस्तकातून म्हणजेच “सेव्हन हॅबिट्स ऑफ हायली एफ्फेक्टिव्ह टीन” ह्या पुस्तकातून सांगत आहे. तरी आपण पालक आणि शिक्षक म्हणूनह्या सवयीचा अभ्यास करून त्या मुलांवर बिंबवायला हव्यात. आणि तुम्ही तरुण असाल तर स्वतःहून पुढाकार घेऊन ह्या सवयीचा सराव करायला हवा. मी डॉ. अजय दरेकर गेले २० वर्ष Youth Empowerment ह्या क्षेत्रात कार्य करीत आहे व त्या योगाने तरुण व्यावसायिकघडवण्यासाठी Versatile Youth Empowerment (YEP) हा कार्यक्रम राबवित आहे, तुम्ही तरुण असाल आणि तुम्हाला आमच्या ह्याकार्यक्रमात सहभागी व्हायचे असेल तर तुम्ही आमच्या “VES YEP Batch 2” ग्रुप ला जॉईन करू शकता, आणि जर तुम्ही पालक किंवा शिक्षकअसाल तर आमचा “असे व्हाल आदर्श “पालक” “शिक्षक” हा गुप जॉईन करू शकता. पुढाकार घेणे – आपल्या कृती आणि आपल्या परिस्थितीची जबाबदारी घ्या. पुढचा विचार करणे हाच पुढे जाण्याचा उत्तम मार्ग आहे. सक्रिय लोकत्यांच्या स्वतःच्या आनंदाची किंवा दुःखाची, स्वतःच्या यशाची किंवा अपयशाची जबाबदारी घेतात. सक्रिय असणे म्हणजे भावनांपेक्षा मूल्यांवरआधारित निर्णय घेणे. याचा अर्थ विशेषतः इतरांना दोष न देणे किंवा बळी न होणे. पालक व शिक्षक म्हणून आपण मुलांना भविष्याचे नागरिक म्हणूनघडवत असतो. तरी जबाबदारी घ्या एवढा मोठा गुण दुसरा कोणताच नाही. म्हणून आपल्या विद्यार्थ्याला आपण जबाबदार बनवायला हवे. शेवट मनात लक्षात घेऊन सुरुवात करणे – तुमच्या ध्येय, आशा आणि स्वप्नांचा विचार करा. मग त्यांना प्रत्यक्षात आणण्यासाठी कार्य करा. आयुष्यासाठी तुमचे स्वतःचे मिशनस्टेटमेंट तयार केल्याने तुम्ही ही उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी कार्य करत असताना तुम्हाला प्रत्येक दिवस पूर्ण जगण्यात मदत होईल. तुमचा काय विश्वासआहे आणि तुम्हाला काय हवे आहे ते ठरवा. मग दिवसेंदिवस या तत्त्वांनुसार जगा. मुलांना ध्येयय निश्चिती शिकवणे ह्या साठी गरजेचे आहे कि त्यामुळेत्यांच्या आयुष्याला दिशा मिळते. आम्ही ह्यावर जेव्हा कार्यशाळा घेतो त्यावेळी मुलांकडून त्यांचे गोल बुक तयार करून घेतो. प्रथम गोष्टी प्रथम ठेवा – प्राधान्य द्यायला शिकणे ही कदाचित प्रभावी तरुण होण्यासाठी खूप महत्वाची पायरी आहे. तुम्ही तुमचे प्राधान्यक्रम व्यवस्थित करता तेव्हातुमचे ध्येय, दृष्टी आणि मूल्ये यांचा विचार करा. सर्वात महत्वाचे काय आहे ते निवडा आणि ते तुमच्या कामांच्या अग्रभागी ठेवा. असे जगणे तुमचे मन”बिग पिक्चर थिंकिंग” मध्ये बदलण्यास मदत करू शकते. तुमच्यासाठी काय महत्त्वाचे आहे ते जाणून घ्या आणि दैनंदिन जीवनातील चढ-उतारांमुळेतुमचे लक्ष विचलित होऊ देऊ नका. तरुण वयात मुले सहसा विचलित होतात त्यामागे सुद्धा बरीच कारणे असू शकतात. तरी ते होऊ नये म्हणूनमुलांसोबाबत प्राधान्यक्रम ठरवणे व त्याबाबत चर्चा करत राहणे अत्यंत गरजेचे आहे. विन-विन विचार करा – विनविन असा विचार करणे म्हणजे तडजोडीच्या कल्पनेवर आधारित परस्पर आदराच्या भावनेने आपल्या नातेसंबंधांशी संपर्क साधणे. विश्वास ठेवा की अशा समाधानापर्यंत पोहोचणे शक्य आहे ज्यामुळे सर्व सहभागी लोकांना फायदा होईल आणि आपण अशा समाधानापर्यंतपोहोचाल. इतरांना हरवून स्वतः जिंकणे ह्या स्वार्थी गोष्टीवर विजय मिळवणे हे साध्य केले जाऊ शकते. “आम्ही” च्या संदर्भात बोला आणि “मी” च्यासंदर्भात नाही. मुले एका विशिष्ट वयात अली कि मी ची भाषा बोलू लागतात व नातेसंबध बिघडवतात. म्हणून त्यांना विन-विन म्हणजे अपाण जिंकूआणि समोरच्याला सुद्धा जिंकवू हे शिकवणे गरजेचे आहे आधी समजून घ्या मग समजून घेण्याची अपेक्षा बाळगा – एखाद्या व्यक्तीने तुमच्या कल्पना आणि विचारांवर लक्ष केंद्रित करावे अशी अपेक्षा तुम्ही करू शकत नाही जर तुम्ही त्यांना समान संधीदेऊ शकत नसाल. प्रभावी संवाद आणि नातेसंबंध कौशल्ये विकसित करण्यासाठी ही पायरी पहिली आणि सर्वात मोठी आहे. समोरच्याचा कायविचार आहे हे समजून घेण्याचा प्रयत्न करा. जेव्हा तुम्ही मनापासून समोरच्याला समजून घेता व प्रतिसाद देता त्यावेळी तो सुद्धा तसा विचार करूलागतो. पालक व शिक्षकांनी हा गुण मुलांना आत्मसात करायला लावले तर आपल्या मुलांचे मोठ्यांसोबत जे विचार जुळत नाहीत ती अडचण दूरहोऊ शकते. समन्वय साधा – “एक से भले दो” हे वाक्य खरोखरच प्रभावी आहे. “तुमचा मार्ग” आणि “माझा मार्ग” यांमध्ये वाद घालण्याऐवजी “आपल्या मार्गात” येणारेउपाय शोधण्यासाठी एकत्र काम करा. दहापैकी नऊ वेळा, तुम्ही एकत्र तयार केलेले समाधान वैयक्तिकरित्या तयार केलेल्या कोणत्याही गोष्टीपेक्षाचांगले असेल. प्रत्येकजण टेबलवर काहीतरी वेगळे आणतो याचे कौतुक करायला शिका. एकत्रित प्रयत्नांनी, एकूण परिणाम अधिक यशस्वी होईल. माणसे जोड जग जिंका हे जे वाक्य आहे त्याचे महत्व आपल्या मुलांना योग्य वयात उमजले पाहिजे. करवतीला धार काढा – स्वतःसाठी वेळ काढणे ही मुख्य गोष्ट आहे. तणावग्रस्त मन आणि शरीराने वरील तत्त्वांनुसार जगणे अशक्य आहे. तुम्हाला निखळ आनंदमिळेल अश्या गोष्टींचा शोध घ्या, मग त्या नवीन गोष्टी शिकणे असेल,पुस्तक वाचणे असेल, चित्रकला असेल, मैदानी खेळ असेल, मित्रांसोबत चर्चाअसेल. आपल्या बुद्धीला, मनाला व आत्म्याला उभारी मिळेल अश्या गोष्टी करत रहा. मला कल्पना आहे तुम्ही सवयी ह्या शब्दाचा अर्थ रोजच्या जीवनात करायच्या गोष्टी असा घेतला असेल. खात्री बाळगा वरील ७ गोष्टींचाजाणीवपूर्वक विचार केलात तर वेळेच्या नियोजनापासून, नातेसंबध उत्कृष्ट कारण्यापर्यन्त, ध्येय निश्चिती पासून शरीरासाठी व्यायाम करण्यापर्यंत सर्वगोष्टी वरील ७ भागात येतात. लवकरच ह्या संदर्भात एक कार्यशाळा घेण्याच्या विचारात आम्ही आहोत. त्याबात तुम्ही इच्छुक असाल तर नक्की संपर्कसाधा. तरुणांसाठी आम्ही YEP हा व्हाट्स अँप ग्रुप चालू केला आहे ज्यामध्ये आम्ही विविध विषयांवर चर्चा, सेशन, ऍक्टिव्हिटी घेतो, तसेच शिक्षकव पालकांसाठी “असे व्हाल आदर्श शिक्षक व पालक” हा ग्रुप आहे.
